لیلا با صدایی پر از خستگی در جلسه مشاوره گفت:
«خانم دکتر، شوهر من انگار عمداً خرابکاری می‌کنه. یه بار بهش گفتم غذا برای بچه آماده کنه، پوره‌ی سیب‌زمینی رو با شیر داغ درست کرد، بچه‌ام زبونش سوخت! یا مثلاً لیوان شیشه‌ای رو گذاشته بود تو فریزر!
وقتی بهش می‌گم چرا این‌طوری کردی، با خونسردی می‌گه: من که بلد نیستم! خب تو انجام بده!
حس می‌کنم داره عمداً خراب می‌کنه تا دیگه بهش کاری نسپرم…»
چنین تجربه‌ای فقط مخصوص لیلا نیست. بسیاری از زنان متأهل در سکوت، بار مسئولیت‌های خانه و فرزند و زندگی را به دوش می‌کشند، چون همسرشان یا همکاری نمی‌کند یا با «خرابکاری‌های ظاهراً بی‌قصد»، کار را به دوش زن می‌اندازد.
اما این رفتار چیست؟ از کجا می‌آید؟ و چگونه می‌توان با آن برخورد کرد؟
بخش اول: ناتوانی واقعی یا «نادانی استراتژیک»؟
روانشناسان اصطلاحی دارند به نام نادانی استراتژیک (Strategic Incompetence).
این اصطلاح به زمانی اشاره دارد که فرد خودش را «نابلد» نشان می‌دهد تا از انجام یک مسئولیت فرار کند.
در واقع، بی‌مسئولیتی او از ناتوانی نیست، بلکه از یک انتخاب آگاهانه یا ناخودآگاه برای شانه خالی کردن از بار کاری است.
مثال‌هایی از این رفتار:
- شستن ظرف‌ها به شکلی که کل آشپزخانه خیس شود.
- پوشاندن لباس نامرتب به بچه‌ها تا مادر ناراضی شود و خود کار را انجام دهد.
- خرید ناقص از فروشگاه با جمله‌ی پایانی: «گفتم که نمی‌تونم؟»
بخش دوم: چرا برخی مردها این رفتار را در پیش می‌گیرند؟
دلایل این رفتار را می‌توان در چهار دسته بررسی کرد:
۱. تربیت خانوادگی و نداشتن آموزش مسئولیت
بسیاری از پسران در خانواده‌هایی بزرگ شده‌اند که مادر یا خواهر همه کار را برایشان انجام داده‌اند. هیچ‌گاه نیازی به یاد گرفتن یا تمرین نداشته‌اند. بنابراین، در بزرگسالی نیز انجام کارهای خانه برایشان ناآشنا، سخت و ناخوشایند است.
۲. آموختن اینکه "خرابکاری مساوی است با آزادی"
اگر در گذشته چند بار کاری را اشتباه انجام داده و با واکنش‌های تند، تحقیرآمیز یا قضاوت‌گرانه همسر روبه‌رو شده باشد، ممکن است با خودش فکر کند: «من که هر کاری بکنم، بد می‌شه. بهتره اصلاً کاری نکنم.»
در نتیجه، ناتوانی به یک تاکتیک دفاعی تبدیل می‌شود.
۳. فرار ناخودآگاه از بار روانی مسئولیت
برخی مردان در اثر فشارهای شغلی، مشکلات مالی یا نارضایتی‌های درونی، بی‌انرژی و سرد می‌شوند. در چنین حالتی، ممکن است عمداً یا ناخواسته از هر نوع مسئولیت اضافه‌ای در خانه اجتناب کنند.
۴. ضعف در احساس مالکیت نسبت به زندگی خانوادگی
وقتی مردی احساس نکند که خانه، فرزند یا وظایف زندگی به او هم مربوط است، برای خودش نقش مشارکتی قائل نیست. در این شرایط، حتی اگر زنی با زبان خواهش از او کمک بخواهد، مرد باز هم مسئولیت را جدی نمی‌گیرد.
بخش سوم: اگر همسرم خودش را به نابلدی می‌زند، چطور رفتار کنم؟
در برابر چنین رفتاری، مهم است که هم احساسی برخورد نکنیم و هم اجازه ندهیم این الگو به عادت پایدار تبدیل شود.
در ادامه، چند راهکار عملی و مؤثر را مرور می‌کنیم:
۱. مسئولیت را کامل و واضح بسپارید، نه مبهم یا نصفه‌نیمه
وقتی کاری را به همسرتان می‌سپارید، اجازه دهید به روش خودش انجام دهد حتی اگر نتیجه مطابق سلیقه شما نباشد.
به‌جای مداخله مکرر و انتقاد، بگذارید او تجربه کند، اشتباه کند، و یاد بگیرد.
اگر مدام تصحیحش کنید، به او یاد می‌دهید که شما همیشه بهتر می‌دانید و بهتر است کار را به شما واگذار کند.
۲. انتقاد نکنید، اثر رفتار را توضیح دهید
به‌جای اینکه بگویید «تو همیشه خراب می‌کنی»، بگویید:
«وقتی غذای بچه خیلی داغ می‌شه، نگران می‌شم. چون ممکنه آسیب ببینه.»
توضیح اثر رفتار، راه را برای پذیرش بیشتر باز می‌کند.
۳. مرزبندی محترمانه و قاطع داشته باشید
اگر بارها تکرار شده که همسرتان به عمد کار را خراب کرده یا از زیر مسئولیت دررفته، لازم است به‌روشنی بگویید:
«از این به بعد نمی‌تونم همه کارها رو به‌تنهایی انجام بدم. اگر کمکی نکنی، مجبورم بعضی کارها رو متوقف کنم تا تعادلی برقرار بشه.»
۴. تشویق در برابر تلاش، نه فقط نتیجه
اگر همسرتان تلاش کرده حتی با نتیجه‌ی ناقص، تشویقش کنید.
مثلاً: «مرسی که امروز ظرفا رو شستی. خیلی کمکم کرد.»
تشویق، اعتمادبه‌نفس ایجاد می‌کند؛ سرزنش، فرار از مسئولیت را.
۵. زمان گفت‌وگوی غیرجنگی انتخاب کنید
در اوج خستگی یا عصبانیت وارد گفت‌وگو نشوید. بهتر است در زمانی آرام بگویید:
«من نیاز دارم بدونم که تو توی این زندگی شریک منی، نه فقط تماشاگر.
می‌خوام بدونم آیا از این همکاری فراری هستی یا صرفاً هنوز عادت نکردی؟»
بخش چهارم: این رفتار را به شوخی نگیریم!
بسیاری از زنان برای تحمل شرایط، رفتار همسر را به شوخی می‌گیرند: «اون بلد نیست خرید کنه، همیشه تخم‌مرغ می‌خره بدون اینکه تاریخشو چک کنه! خنده‌داره نه؟»
اما وقتی این رفتارها تکرار می‌شوند، دیگر خنده‌دار نیستند؛
بلکه نشانه‌ای از یک نابرابری در بار مسئولیت و مشارکت‌اند.
جمع‌بندی:
🔸 مردی که مدام خرابکاری می‌کند یا خودش را به نابلدی می‌زند، لزوماً آدم بدی نیست؛
اما این رفتار، اگر اصلاح نشود، به مرور رابطه را فرسوده می‌کند.
🔸 شما به‌عنوان همسر، نه قربانی هستید و نه مسئول تربیت شوهر.
اما می‌توانید با آگاهی، مرزبندی و گفت‌وگوی صحیح، الگوی سالم‌تری در رابطه ایجاد کنید.
✨ دعوت به اقدام:
اگر حس می‌کنی شریک زندگی‌ات خودش را کنار کشیده، از امروز تصمیم بگیر:
مسئولیت‌ها را واضح و محترمانه تعریف کنی
قضاوت را کنار بگذاری و تأثیر رفتار را توضیح دهی
با او درباره مشارکت، به‌جای انجام وظیفه، حرف بزنی
👣 اولین قدم کوچک، می‌تونه آغاز یک تغییر بزرگ باشه.
