مهارت هشتم زندگی: مهارت حل مسئله
زندگی، سراسر حل مسئله است. این جمله، عنوان یکی از کتاب‌های پویر است. کارل پویر، فیلسوف، ریاضی دان و اندیشمند اتریشی ( تولد 1902- مرگ 1994) یکی از بزرگترین فیلسوف‌های قرن بیستم است. جمله زیبای زندگی، سراسر حل مسئله است، بهانه‌ای شد برای مطرح کردن هشتمین مهارت زندگی یعنی مهارت حل مسئله برای شما عزیزان.
ممکن است بعضی از شما فکر کنید، زندگی خوب یعنی نداشتن مسئله و مشکل. در حالی که مشکلات و مسائل بخشی جدایی ناپذیر از زندگی است و زندگی یعنی دست و پنجه نرم کردن با مشکلات. در واقع خوشی و ناخوشی و به اصطلاح خوشبختی و بدبختی آدم‌ها در نگاهی است که به مشکل دارند. وقتی تلاش می‌کنیم مسائل و مشکلات زندگی را حل کنیم، انرژی و انگیزه و شور و شوق پیدا می‌کنیم. ولی اگر تسلیم مشکلات بشویم یا دیگران را برای مشکلات زندگی‌مان سرزنش کنیم، احساس بدبختی خواهیم کرد. اگر انسان بپذیرد زندگی عین مسئله است، ذهنش بر حل مسائل متمرکز می‌شود و از موفقیت‌هایش لذت می‌برد. این یعنی زندگی خوب یعنی خوشبختی. کسی که از همه عالم و آدم طلبکار است، به جان همه نق می زند که من نمی‌بایست چنین مشکلی داشته باشم یا استحقاق من از فلانی بیشتر است نه خیری به زندگی خودش می‌رساند و نه خیری به زندگی دیگران.
این‌ها نوشته‌های یک دختر دانشجوی 19 ساله است:
نمیدونم از بدشانسی منه یا حمکت خداست که انقدر مشکل واسه من پیش میاد..جالبه که دوستم هزار جور زیرآبی میره وهیچکس نمیفهمه ولی یه تقلب کوچیکه منو عالم وآدم فهمیدن و واسم کمیته تشکیل دادن. این اتفاق رو اسمشو دقیقاً چی میذارن؟؟ بدشانس بودن؟ یا حکمت خدا؟؟؟ نکنه حکمت خدا بوده که بین این همه دانشجو که سر امتحان تقلب میکنن منه بدبخت لو برم. خدایا عادلانه نیس!!! عادلانه نیس که این همه مشکل واسه من پیش بیاد...
این دختر دانشجو سر امتحانات تقلب کرده و مراقب، مچ او را گرفته است. قرار شده به کمیته هیات مدیره برود تا در مورد او تصمیم گیری شود. به نحوه نگرش او به مسئله توجه کنید:
- دوست من هزار جور زیرآبی میره و هیچکس نمیهفمه
- من فقط یک تقلب کوچک کردم
- علت این مسئله چیست؟ بدشانسی؟ حکمت خدا؟
- عادلانه نیست
متاسفانه دوست جوان ما، از مهارت حل مسئله برخوردار نیست. به جای این که مشکل را درک کند و برای آن چاره بیندیشد، مشکل را قبول نمی‌کند و آن را یک تقلب کوچولو می‌داند. معتقد است چون دیگران خلاف می‌کنند، عادلانه نیست او برای خطایش مجازات شود. اگر این دوست عزیزمان بسرعت مهارت حل مسئله را یاد نگیرد، بزودی دچار مشکلات زیادی خواهد شد، زیرا بیشتر مشکلات زندگی از امتحانات میان‌ترم دانشگاه بسیار دشوارتر هستند.
آنچه باعث برتری انسان نسبت به سایر موجودات است، طرز برخورد او با مسائل و مهارت او در حل مشکلات است. گاهی اوقات ما در حل مسائل خود را ناتوان و عاجز می‌بینیم و دست به دامن دیگران می‌شویم. اما دیگران همیشه کنار ما نیستند تا به کمک کنند و از طرف مسائل و مشکلات زندگی هم یکی دو تا نیست که بخواهیم برای حل هر مشکل، دور هم بنشینیم و مسئله را مطرح و حل کنیم. هر انسانی باید بتواند با مشکلات زندگی‌اش روبرو شود و باید توانایی حل مسئله را در خود تقویت کند.
اجازه بدهید با یک مثال موضوع را واضح‌تر توضیح بدهم:
فرض کنیم دانش آموزی در امتحان میان‌ترم نمره ریاضیات، نمره بدی گرفته است
ممکن است او معلم را برای نمره بد ریاضی‌تان سرزنش کند: معلم ما اصلاً بلد نیست ریاضی درس بدهد. تند تند مسئله‌ها را حل می‌کند و اهمیت نمی‌دهد آیا شاگردان چیزی یاد گرفته‌اند یا نه؟ یا ممکن است بگوید: معلم با من لج است و به من نمره خوب نمی‌دهد.
ممکن است خودش را سرزنش کند: من خنگ هستم. اصلاً هوش ریاضی ندارم. مغزم از گچ است!
آیا سرزنش خود یا دیگری نمره ریاضی این دانش آموز را بهتر می‌کند؟ خیر! پس چه باید کرد؟ باید با کمک مهارت حل مسئله، گام به گام پیش برود تا مسئله و مشکل خود را حل کند.
راهنمای گام به گام مهارت حل مسئله:
- 1-مسئله را تشخیص بده و آن را قبول کن!
قبل از این که سعی کنید راه حل پیدا کنید لازم است قبول کنید که مشکل دارید. اگر به مشکلات اهمیت ندهید و از آنها فاصله بگیرید، آنها حل نمی‌شوند، بلکه فاصله شما از راه حل بیشتر و بیشتر می‌شود. در مورد مثالی که در بالا آوردم، لازم است دانش آموز گرامی، قبول کند مشکل او، پایین بودن نمره ریاضی است، بدون سرزنش خودش یا دیگری.
- 2-مسئله را تجزیه و تحلیل کن!
تجزیه و تحلیل مشکلات، مهم‌ترین بخش حل مسئله است. اگر مشکل و مسئله‌ای بخوبی بررسی شود، نیمی از مشکل حل شده است. مهم است ما علت اصلی بوجود آمدن مشکل را بشناسیم تا بتوانیم مشکل را به صورت ریشه‌ای حل کنیم. شاید این داستان را شنیده باشید:
دلاوری شجاع از کنار رودخانه‌ای رد می‌شده که می‌بیند یک نفر در حال غرق شدن است. او بسرعت به داخل آب شیرجه می زند و غریق را نجات می‌دهد. به محض آن که غریق اول را نجات می‌دهد، می‌بیند یک نفر دیگر هم در رودخانه افتاده، او دومین غریق و بعد سومین و چهارمین غریق را نجات می‌دهد. وقتی می‌خواسته برای نجات پنجمین غریق به داخل رودخانه بپرد، یک نفر فریاد می زند:
- ای مرد نیک! به جای نجات دادن غریق‌ها، به بالای رودخانه برو. یک نفر دیوانه دارد مردم را یکی یکی به رودخانه می‌اندازد. برو و جلوی او را بگیر!
گاهی اوقات ما مثل همین دلاور رفتار می‌کنیم. به جای این که ریشه مشکلات را شناسایی و ریشه کن کنیم، سرمان به حل کردن مشکلات فرعی گرم می‌شود. در مثال نمره بد ریاضی، اگر دانش آموز مشکل نمره بد را ریشه‌ای بررسی کند متوجه می‌شود به اندازه کافی ریاضی بلد نیست. به جای این که وقتش را صرف سرزنش خود یا معلم کند، باید دنبال راهی برای یادگیری بهتر ریاضی باشد.
- 3-متعهد شو و مسئله را حل کن!
از خود بپرسید حل کردن این مسئله چه فایده‌هایی برای شما دارد؟
دانش آموزی که در ریاضی نمره بدی گرفته می‌داند اگر ریاضی را بهتر یاد بگیرد، می‌تواند بسادگی در امتحان ریاضی قبول شود، معدل بهتری خواهد داشت و از دلشوره و نگرانی برای نتیجه امتحانات راحت خواهد شد.
سپس متعهد شوید مسئله را حل کنید. مسئولیت خود را در حل مسئله و مشکل بپذیرید. معلمین موفقیت پیشنهاد می‌کنند یک تعهد کتبی بنویسید و زیر آن را امضا کنید:
من ... متعهد می‌شوم نمره ریاضی آخر ترم بالاتر از ... کسب خواهم کرد.
امضا: .....
- 4-راه حل پیدا کن!
برای این منظور لازم است تعداد زیادی راه حل پیدا کنید و از خود بپرسید کدام یک از راه حل‌ها بهتر است؟
دانش آموز مثال بالا ممکن است این راه حل‌ها را در نظر بیاورد:
- سر امتحان تقلب خواهم کرد
- پس از امتحان به معلم التماس میکنم نمره بهتری به من بدهد
- نزدیک امتحان چند ساعت درس با معلم خصوصی خواهم گرفت
- به کلاس تقویتی ریاضی خواهم رفت
- هر شب نیم ساعت اضافی تمرین ریاضی حل خواهم کرد
کدام راه حل بهتر است؟
اگر دانش آموز تصمیم بگیرد تقلب کند، ممکن است سر امتحان مچ او را بگیرند و از مدرسه اخراج شود. پس این راه حل، راه حل خوبی نیست.
اگر او تصمیم بگیرد پس از امتحان به معلم التماس کند، ممکن است نتواند معلم را راضی کند نمره بهتری به او بدهد. پس این راه حل هم مناسب نیست.
اگر او تصمیم بگیرد نزدیک امتحانات چند ساعت معلم خصوصی داشته باشد، شاید کمی نمره ریاضی‌اش بهتر شود، ولی به احتمال زیاد نمره او خیلی بالاتر نخواهد رفت و استرس و نگرانی او چندان کم نخواهد شد.
ولی اگر او تصمیم بگیرد به کلاس تقویتی ریاضی برود و هر شب نیم ساعت تمرین ریاضی حل کند، به طور حتم ریاضی را بهتر خواهد آموخت و نمره بهتری خواهد داشت.
- 5-معطل چه هستی؟ اقدام کن!
پس از این بهترین راه حل را پیدا کردید، باید اقدام کنید. بهترین راه حل‌ها اگر بکار گرفته نشوند، بی فایده هستند. خب... دانش آموزی عزیزی که نمره ریاضی خوبی نداشتید، الان قرار است چه کار کنید؟ پس چرا هنوز دارید مقاله می‌خوانید؟! بفرمایید سر درس و مشق!
